Dolina Odry – jedyny park narodowy doliny rzecznej w Niemczech

Park Narodowy Doliny Dolnej Odry ukształtowany przez dolinę rzeczną Odry składa się w dużej mierze z krajobrazów otwartych i stanowi siedlisko przyrodnicze rzadkich zwierząt i roślin.

Park Narodowy Odertal należy do Narodowych Krajobrazów Przyrodniczych Niemiec i jest jedynym parkiem narodowym doliny rzecznej na terenie Republiki Federalnej Niemiec. Ma 50 km długości, do 5 km szerokości i obejmuje obszar o powierzchni ponad 10 tys. ha. Rozciąga się na zachodnim skraju brzegu Odry od Hohensaaten na południu do Staffelde na północy. Na zachód od niego znajduje się strefa buforowa licząca ponad 17 tys. ha. Wyznaczono na niej obszar ochrony krajobrazu „Region Parku Narodowego Doliny Dolnej Odry“.

Park Narodowy Doliny Dolnej Odry to jedyny park narodowy kraju związkowego Brandenburgia. Większość jego terenu leży w powiecie Uckermark, jedynie niewielka część powierzchni na południu wchodzi w skład powiatu Barnim. Największą gminą, jaką otacza park narodowy, jest miasto parku narodowego Schwedt nad Odrą liczące ponad 30 tys. mieszkańców i będące zarazem największym miastem regionu Uckermark. Bezpośrednie sąsiedztwo dużych zakładów przemysłowych, takich jak PCK Raffinerie GmbH czy też Leipa-Papierfabrik, oraz parku narodowego to coś, co wyróżnia ten obszar chroniony w sposób szczególny. Dzięki znowelizowaniu w 2006 roku ustawy o parku narodowym udało się doprowadzić do znacznego zharmonizowania interesów między tak różnymi sąsiadami.

Landtag Poczdamski utworzył park narodowy w 1995 roku uchwalając Brandenburską ustawę o parku narodowym. Ustawę znowelizowano w 2006 roku w celu wyraźnego zwiększenia akceptacji dla parku narodowego w regionie. Po upływie 10 lat widać, że szpagat się powiódł. Nie podważając ambitnych celów, z jakimi wiąże się istnienie parku narodowego, udało się doprowadzić do tego, iż region i jego mieszkańcy mają poczucie, że uczestniczą w o wiele większym stopniu w rozwoju i ochronie parku narodowego. Pozwoliło to m.in. też na lepsze zagospodarowanie turystyczne obszaru. Wytyczono szlaki konne, rowerowe oraz piesze. W niektórych częściach parku narodowego można latem wziąć też udział w wycieczkach kajakowych z przewodnikiem. Ponadto w wybranych akwenach wolno się kąpać. W interesie ochrony przyrody w ustawie zapisano m.in., że przyszłe strefy dzikiej przyrody mają stanowić 50,1 proc. powierzchni parku narodowego. W perspektywie czasu człowiek będzie musiał się z nich więc wycofać.

Obszar charakteryzuje się występowaniem tzw. polderów, które utworzono, wzorem Holandii, na początku XX w. na potrzeby ochrony przeciwpowodziowej – po to, by stworzyć dla rzeki w razie wysokich poziomów wody odpowiednio dużo miejsca. Na częściowo stromo wznoszących się obrzeżach znaleźć można pozostałości po pierwotnych lasach, np. Gellmersdorfer Forst na południu czy też Gartzer Schrey na północy Parku Narodowego Unteres Odertal, ale też rozległe tereny muraw kserotermicznych, po części z kontynentalnymi murawami stepowymi.

Park Narodowy Unteres Odertal zapewnia siedliska przyrodnicze wielu rzadko występującym i chronionym roślinom i zwierzętom, m.in. wydrom, rybitwom czarnym, bąkom czy derkaczom. Zimą jego zalane łąki polderowe stanowią idealne miejsce do wypoczynku dla licznych gatunków ptaków wędrownych. Żurawie już we wrześniu udając się na południe zatrzymują się w dolinie Odry na kilka tygodni, by tu wypocząć. Do ptaków, które można zobaczyć zimą, zalicza się m.in. łabędzie krzykliwe. Przy dogodnych warunkach zalewowych również wschodnie gatunki ptaków, takie jak rybitwy białoskrzydłe, rybitwy białowąse czy mewy małe, korzystają raz po raz, w ciepłej porze roku, z parku narodowego, by odbyć tu lęgi.

Park narodowy tworzy jednolity obszar przyrodniczy z polską stroną Doliny Dolnej Odry. Graniczy on z Parkiem Krajobrazowym Dolina Dolnej Odry oraz z Cedyńskim Parkiem Krajobrazowym. Polska i niemiecka administracja obszarów chronionych utrzymują ścisłą współpracę, m.in. w zakresie transgranicznego zagospodarowania doliny Odry. Administracje obszarów chronionych po zachodniej i po wschodniej strony Odry postrzegają się jako części składowe transgranicznego zespołu obszarów chronionych Dolina Dolnej Odry.